Ρήγμα Αταλάντης - Όταν βασίλεψε η κόλαση... (Εικόνες)
Το να φοβάσαι το χειρότερο, συχνά γιατρεύει το χειρότερο.
(Γουίλιαμ Σαίξπηρ)
Ρήγμα Αταλάντης "Ο μεγάλος σεισμός"
Το ημερολόγιο έδειχνε Παρασκευή 8 Απριλίου 1894. Οι δείκτες του ρολογιού σταμάτησαν στις 18:55. Από τη Θεσσαλονίκη έως την Κρήτη η γη σείεται. Στην Αθήνα καταγράφονται μεγάλες ζημιές στα κτίρια. Η εφημερίδα «Ακρόπολις» με έκτακτη έκδοση αναφέρει: «Η σεισμική δόνηση ήτο τοιαύτη ώστε κατελήφθησαν πάντες οι κάτοικοι υπό φόβου και πανικού. Στα οινοπωλεία στην Πλατεία Ομονοίας κατέπεσαν τα υψηλά διαχωρίσματα των τοίχων.
Κυρίαι εξήλθαν καταστημάτων στην Ερμού και λιποθυμούσαν
Στην Ερμού κυρίαι εξήλθαν των καταστημάτων και έπεσον λιπόθυμοι. Η Πύλη Αδριανού που σεβάστηκαν οι αιώνες πληγώθηκε. Μεγάλη πλαξ του αετώματος αποσπαθείσα παρ΄ολίγον να τραυματίσει θανάσιμα τον τηλεγραφικόν υπάλληλον Μ.Γιαλαφάν. Όλη η Πύλη Αδριανού φαίνεται πως διατρέχει κίνδυνον καταπτώσεως. Στο Ζάππειον έπεσε μεγάλη μαρμάρινη μετόπη».
Από τη Θεσσαλονίκη στο Ηράκλειο
Τηλεγραφήματα απ΄όλη την Ελλάδα φτάνουν το ένα μετά το άλλο. Μέχρι σε Σπάρτη, Πάτρα, Τρίπολη και Ηράκλειο Κρήτης οι κάτοικοι βγήκαν στους δρόμους. Το Αστεροσκοπείο Αθηνών ανακοινώνει δύο σεισμικές δονήσεις (υπολογίστηκαν 6,4 έως 7,0 Ρίχτερ) με κατεύθυνση βορειοανατολική προς νοτιοδυτική και επίκεντρο την Αταλάντη. Η μία έγινε στις 18:55 και η δεύτερη στις 20:10 που έδωσε και τη χαριστική βολή στα παλιά κτίρια.
Ισοπεδώθηκαν δεκάδες χωριά
Σύμφωνα με τα πρώτα τηλεγραφήματα που φτάνουν έχουν ισοπεδωθεί τα χωριά Αταλάντη, Κάτω Πέλλη, Σκεντέρ Αγά (σήμερα ο Μεγαπλάτανος), Κυπαρίσσιον, Μαλεσίνα, Προσκυνά, Λιβανάτες, Αρκίτσα, η Μονή του Αγίου Μαρτίνου. Άγνωστος είναι αρχικά ο αριθμός των θυμάτων. Άγνωστη η κατάσταση στα πιο ορεινά χωριά Καληπόδη, Ταχταλή, Τόλι.
Κατολισθήσεις και τσουνάμι
Των δύο δονήσεων ακολούθησαν κατολισθήσεις και τσουνάμι στο βόρειο Ευβοϊκό και συγκεκριμένα στην παραλία στο Κυπαρίσσι ύψους περίπου 3 μέτρων. Το νερό μπήκε μέσα στην ξηρά για περίπου 1 χιλιόμετρο.
Δραματικό τηλεγράφημα Ειρηνοδίκη παγώνει την Αθήνα
Το πρώτο τηλεγράφημα του Ειρηνοδίκη από την Αταλάντη είναι δραματικό. Περιγράφει λιτά τη βιβλική καταστροφή, πτώσεις κτιρίων, υποχώρηση θάλασσας και εκτιμά μεγάλες ανθρώπινες απώλειες. «Πάσαι αι αρχαί εκ Θηβών, Αταλάντης, Χαλκίδας, Λίμνης, Ξηροχωρίου, Λαμίας. Καταστροφή των χωριών εν Λοκρίδι. Θύματα παντού. Είκοσι παιδιά βρίσκονται κάτω από τα ερείπια εκκλησίας. Ρωγμαί εις το έδαφος. Πανικόβλητοι κάτοικοι φεύγουν. Λίγο αργότερα γίνεται αναφορά για σπίτια που εξαφανίστηκαν στο χωριό Κυπαρίσσι. Ερείπια του σεισμού είναι ακόμη και σήμερα ορατά στην παραλία «Παλιομάγαζα» στο Κυπαρίσσι.
Παντού νεκροί και τραυματίες
Στη Μαλεσίνα και στον Προσκυνά αρχικά αναφέρονται δεκάδες νεκροί και άγνωστος αριθμός θυμάτων στη Λάρυμνα.
Νεκρός καταγράφεται στη Λίμνη Ευβοίας. Ζημιές και στην Αγία Άννα Ευβοίας. Στη Χαλκίδα υπάρχουν 5 τραυματίες, διερράγησαν οικίες, έπεσαν κατά το ήμισυ τα κωδωνοστάσια των ναών Χαλίων, Αγίας Παρασκευής. Οι κατάδικοι των φυλακών διανυκτέρευσαν στο προαύλιο υπό αυστηρή φρούρηση. Μεγάλες ζημιές καταγράφονται σε όλα τα χωριά της Φωκίδας μέχρι και στην Καρδίτσα. Ο αστυνόμος στην Πέτρας της Λιβαδιάς τηλεγραφεί για μεγάλες ζημιές στα χωριά Πετρομαγούλας, Σκριπούς.
Χάθηκαν οικογένειες
Στο φύλλο της «Ακρόπολις» την 11η Απριλίου δημοσιεύονται οι πρώτες συγκλονιστικές ανταποκρίσεις των απεσταλμένων δημοσιογράφων από την Αθήνα. «Εις το χωριόν Μαλεσίνα οι νεκροί είναι 60. Τέσσερις μεγάλες οικογένειες χάθηκαν. Σε πάσα δόνηση πίπτουν ερείπια. Αφίχθησαν σκαπανείς του στρατού. Φτάνουν σκηνές και 10.000 ψωμιά.
Άλευρα και ξυλεία
Ο διάδοχος του θρόνου «βασιλόπαις» Νικόλαος ετοιμάζει περιοδεία στις πληγείσες περιοχές. Θα μεταβεί στη Χαλκίδα και από εκεί θα ταξιδέψει με το ατμόπλοιο «Σφακτηρία». Ο βασιλιάς της Δανίας τον ειδοποιεί πως θα στείλει άλευρα και ξυλεία στην Ελλάδα.
Άταφοι οι νεκροί, βογγούν οι τραυματίες
Από τα χωριά πέριξ της Αταλάντης δεν έμεινε τίποτα. Οι κάτοικοι βρίσκονται στην ύπαιρθο. Αδυνατούν και να μαγειρέψουν. Πλάι των οι τραυματίες βογγούν. Το χωριό Μάζι αριθμεί 7 νεκρούς. Άγνωστη η τύχη του χωριού Καστρί(Λάρυμνα).
Τα νέα μετά από μερικές ημέρες φτάνουν και στην Ευρώπη. Άγγλοι και Γάλλοι ανταποκριτές και περιηγητές περιγράφουν σκηνές βγαλμένες από την κόλαση.
Στην Ευρώπη όπως και σε όλη την Ελλάδα άρχισε κίνημα ενίσχυσης των σεισμοπλήκτων. Οι σεισμόπληκτοι ζητούν ξυλεία για να φτιάξουν πρόχειρα καταλύματα. Ήταν η περίοδος που είχαν κάνει την εμφάνιση τους οι σκηνές.
Και καταιγίδες...
Τη Δευτέρα 12 Απριλίου η περιοχή χτυπιέται αλύπητα από ανοιξιάτικες καταιγίδες κάνοντας την κατάσταση των σεισμοπλήκτων απελπιστική. Εκδίδεται επίσημο δελτίο των θυμάτων. «Κοπετός και οδυρμός παντού. Η οσμή της σάρκας και του θανάτου έχουν αγκαλιαστεί», γράφει ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Ακρόπολις». Οι περιγραφές του για τα όσα συμβαίνουν είναι συγκλονιστικές και με την ανάδειξη των συγκεκριμένων φύλλων αποκαλύπτεται το μέγεθος της καταστροφής.
Άφωνος ο βασιλιάς
«Ο βασιλιάς φτάνοντας στις Λιβανάτες έμεινε άφωνος. Καμία οικία δεν έχει μείνει όρθια. Γραία ζητάει βοήθεια και ο βασιλιάς της δίνει 100 δραχμο. Ο βασιλιάς μετέβη και τις την Πέλλη, επίνειο της Αταλάντης. Η αποβάθρα έχει πάθει απίστευτη καθίζηση. Όλα τα σπίτια έχουν πέσει. Ο βασιλιάς με άμαξα μετέβη στην Αταλάντη συνοδευόμενος από το δήμαρχο Βελλόπουλο. Στη συνέχεια έφιππος επισκέφθηκε και τα υπόλοιπα χωριά. Παντού θρήνος. Οι κάτοικοι κλαίνε. Του ζητάνε νερό και τροφή», γράφει η «Ακρόπολις».
Μικροεπισόδεια απελπισμένων
Μία ημέρα αργότερα η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο σοβαρή και η απελπισία δίνει τη θέση της στην ένταση. Καταγράφονται μικροεπεισόδια. Παραμένουν άταφοι 130 σοροί. Οι κάτοικοι είναι απελπισμένοι και ζητούν έντονα βοήθησα από το βασιλιά ο οποίος το μόνο που μπορεί να δώσει είναι υποσχέσεις και κουράγιο.
Κατέρρευσε εκκλησία του 1480
Στη Μονή Μαλεσίνας ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου που είχε θεμελιωθεί το 1480 κατέρρευσε από τα θεμέλια σκοτώνοντας δόκιμο μοναχό και τραυματίζοντας τον ηγούμενο Κανελλόπουλο. Στις 13 Απριλίου το ατμόπλοιο «Αχελώος» έφερε 400 σκηνές.
Χαριστική βολή με 7 Ρίχτερ
Η χαριστική βολή δίνεται μία εβδομάδα αργότερα από τον αρχικό δίδυμο σεισμό. Στις 15 Απριλίου που ήταν και Μεγάλη Παρασκευή γίνεται σεισμική δόνηση από 7,0 έως 7,2 Ρίχτερ. Από τον Ελικώνα παρατηρήθηκε πτώση τεράστιων βράχων που έφτασαν μέχρι τον κάμπο. Ο δήμαρχος Ερημοκάστρου (Θεσπιών) αναφέρει πως ο λόφος που βρίσκεται το χωριό του είναι έτοιμος να πέσει στο λόφο που βρίσκεται το χωριό Κασαβέτη. Ο Ερυθρός Σταυρός έστειλε χιλιάδες άρτους για τον πεινασμένο και δοκιμασμένο λαό.
224 άταφα πτώματα
Την Παρασκευή 15 Απριλίου ο ανταποκριτής της Ακρόπολης αναφέρει στο ρεπορτάζ του για 224 άταφα πτώματα, για εκατοντάδες τραυματίες και ήρωες εθελοντές γιατρούς και νοσοκόμες που έχουν δώσει την ψυχή τους και είναι άυπνοι πολλές νύχτες. Για πολλές ημέρες και μήνες η Ελλάδα αλλά και η Ευρώπη έχει στραμμένο το ενδιαφέρον της στην περιοχή. Σήμερα (2023) η επίσημη αναφορά για τα θύματα είναι 253 νεκροί.
Έριξαν μαύρη πέτρα
Εκατοντάδες κάτοικοι έριξαν μαύρη πέτρα πίσω τους και δεν γύρισαν ποτέ. Άλλοι έμειναν στον τόπο τους. Σήκωσαν το σταυρό του μαρτυρίου και βοήθησαν στην ανοικοδόμηση της περιοχής. Η σημαντικότερη γεωλογική συνέπεια των σεισμών του 1894 το ρήγμα έσπασε σε δύο κομμάτια. Δημιουργήθηκε «το μεγάλο χάσμα της Λοκρίδας» με διάρρηξη που φτάνει τα 35 χιλιόμετρα, ρήγμα ικανό που μπορεί να δώσει ανάλογους σεισμούς. ο ρήγμα έσπασε σε δύο κομμάτια.
Γιατί έχουν διαφορετική ημερομηνία
* Οι σεισμοί της Αταλάντης έγιναν την Παρασκευή 8 και την Παρασκευή 15 Απριλίου 1894 και ο Τύπος της εποχής είναι αδιάψευτος μάρτυρας . Οι σύγχρονες αναφορές για την Αταλάντη αναφέρουν πως οι σεισμοί έγιναν 20 και 27 Απριλίου και αυτό συνέβη λόγω του νέου ημερολογίου που καθιερώθηκε 16 Φεβρουαρίου 1923.
Ρήγμα Αταλάντης
Αρχίζει από το ρέμα του Καραγκιόζη, συνεχίζει προς Ασπρόρεμα-Κυπαρίσσι και φτάνει μέχρι Λάρυμνα. Το συνολικό μήκος του δεν ξεπερνά τα 34 χιλιόμετρα.
Αν το ρήγμα ενεργοποιηθεί στο συνολικό της μήκος (34 χλμ), οι σεισμοί μπορεί να φτάσουν τα 6,7-7,0 Ρίχτερ, ωστόσο τα επιμέρους τμήματά της όταν ενεργοποιούνται ανεξάρτητα εκτιμάται ότι παράγουν σεισμούς μεταξύ Μ 5,5-6,6, ειδικότερα μόνο το τμήμα της Αταλάντης μπορεί να συνδέεται με σεισμούς της τάξης του Μ 6,0
Η σημαντικότερη γεωλογική συνέπεια των σεισμών του 1894 ήταν η δημιουργία του «μεγάλου χάσματος της Λοκρίδας» που αρχικά υπολογίσθηκε στα 60 χιλιόμετρα, ενώ σήμερα ύστερα από εκτεταμένες γεωσεισμικές έρευνες, γνωρίζουμε ότι η μεγάλη αυτή διάρρηξη δεν ξεπερνά τα 35 χλμ.
Εξαιτίας του σεισμού παρατηρήθηκαν μετατοπίσεις της τάξης 1-1,5 μέτρου κατά μήκος του ρήγματος της Αταλάντης και καθίζηση της πεδινής περιοχής κατά περίπου μισό μέτρο. Το φαινόμενο συνοδεύτηκε και από κατολισθήσεις , μεταβολές στα νερά και από τσουνάμι στο χωρίο Κυπαρίσσι ύψους 3 μέτρων το οποίο έφτασε μέσα στην ξηρά περίπου 1 χιλιόμετρο.
Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, και από μία προσομοίωση αποδείχθηκε πως τον Απρίλιο του 1894 έγιναν δύο σεισμοί πάνω στο ίδιο ρήγμα της Αταλάντης, που σημαίνει ότι το ρήγμα έσπασε σε δύο κομμάτια.
Ο πρώτος σεισμός έσπασε το κομμάτι από τη Λάρυμνα μέχρι το χωριό Προσκυνάς. Η συνδυασμένη μεταφορά τάσεων από τους 2 σεισμούς της Αταλάντης φόρτισε γειτονικά ρήγματα σε μια διεύθυνση βορειοδυτική-νοτιοανατολική και αντίστοιχα αποφόρτισε ρήγματα στη διεύθυνση βορειοανατολική νοτιοδυτική.
Η φόρτιση είχε αποτέλεσμα την έκλυση μικρότερων σεισμών, όπως το 1902 (5,8 Χαλκίδα), 1916 (5,8 Βόρειος Ευβοϊκός), το 1925 (5,0 Ψαχνά) και το 1928 (5,1 Θερμοπύλες).
Σεισμική δραστηριότητα στην αρχαιότητα
Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός και συγγραφέας Διόδωρος Σικελιώτης και ο Θουκυδίδης γράφουν για ένα μεγάλο σεισμό το καλοκαίρι του 426 π.Χ. με συνταρακτικές συνέπειες, όπως η καταστροφή της πρωτεύουσας της Οπουντίας Λοκρίδας.
Οι ίδιοι πάλι αναφέρουν ένα τρομερό σεισμό το 396 π.Χ. Πιθανολογείται ότι οι σεισμοί αυτοί ήταν η κύρια καταστροφή των αρχαίων πόλεων της περιοχής.
Ο μεγαλύτερος όμως και ο πιο γνωστός σεισμός της Λοκρίδας παραμένει ως σήμερα αυτός του 1894 εξαιτίας των πολλών θυμάτων και των εκτεταμένων υλικών καταστροφών κυρίως όμως λόγω των εντυπωσιακών γεωλογικών και γεωμορφολογικών φαινόμενων που ακολούθησαν.
Ένας σύντομος κατάλογος των σεισμών της περιοχής με πιθανολογούμενα επίκεντρα:
- 427/426 π.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό Κόλπο.
Οι περιγραφές που έχουμε στα χέρια μας από Θουκυδίδη, Διόδωρο Σικελιώτη και Στράβωνα μιλούν για τεράστιες καταστροφές: από μεγάλες εδαφικές μεταβολές ως τσουνάμι στο Καλλίαρο πεδίο (πεδιάδα της Αταλάντης).
Αναφορές κάνουν λόγο για τουλάχιστον 3.000 νεκρούς.
- 105 ή 106 ή 107 μ.Χ.
- 551 π.Χ. με επίκεντρο την πόλη του Σχίναιου (Αχινό ή αρχαίος Εχίνους)
Άλλο ένα ισχυρό πλήγμα υπήρξε για την περιοχή ο σεισμός της άνοιξης του 551 μ.Χ. οπότε και καταστράφηκαν τα τείχη των Θερμοπυλών ενώ θεωρείται πιθανή ακόμη και αποκοπή εδάφους με τη δημιουργία του Αταλαντονησιού που ως τότε ήταν χερσόνησος.
- 1544μ.Χ. επίκεντρο τη Λαμία
- 1740μ.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό κόλπο
- 1758μ.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό Κόλπο
- 1870μ.Χ. με επίκεντρο ανατολικά της Αράχωβας
Οι σεισμοί από το 1900 έως σήμερα
Από το 1900 έως και την τρέχουσα περίοδο που διανύουμε έχουν σημειωθεί οι παρακάτω σεισμικές δονήσεις:
- Σεπτέμβριος 1916 με επίκεντρο 25 χλμ βόρεια της Αταλάντης και μέγεθος 5,8
- Ιούλιος 1935 με επίκεντρο 2,5 χλμ νότια της Αταλάντης και μέγεθος 5,1 R
- Ιανουάριος του 1969 με επίκεντρο ίδιο με αυτό των σεισμών του 1894 και μέγεθος 4,2 R
- Νοέμβριος 1974 με επίκεντρο νότια της ζώνης Αταλάντης – Μαρτίνου και μέγεθος 4,6 R
- Δεκέμβριος 1974 και Ιανουάριος 1975 με επίκεντρο το Μαρτίνο και μέγεθος 4 έως 4,4 R
- Οκτώβριος 1976 με επίκεντρο νότια της ζώνης Αταλάντης – Μαρτίνου και μέγεθος 4,6 R
- Ιούνιος 1986 (μέγεθος 4,9 R), Αύγουστος 1998 (μέγεθος 4,7 R), Σεπτέμβριος 1992 (μέγεθος 4,2 R),
- Αύγουστος 1998 (μέγεθος 4,2 R) με επίκεντρο την περιοχή μεταξύ Αταλάντης και Γουλεμίου.
Λίγες μέρες μετά το σεισμό της Αθήνας την 7η Σεπτεμβρίου του 1999, καταγράφηκε δόνηση μικρού μεγέθους στην περιοχή του Μαρτίνου.
Από το 1964 έως το 1999, δεν έχει καταγραφεί κανένας σεισμός μεγέθους μεγαλύτερος των 5 Ρίχτερ στην περιοχή. Η σεισμική ακολουθία με επίκεντρο κοντά στην Αμφίκλεια τις 7 Αυγούστου 2013 σύμφωνα με τον Ευθύμη Λέκκα δεν σχετίζεται με το ρήγμα.
Ο σεισμός των 3,9 Ρίχτερ που έγινε στην Αταλάντη το Γενάρη του 2020 είχε εστιακό βάθος 14,3 χιλιόμετρα και το επίκεντρο της δόνησης εντοπίζεται 15 χλμ. δυτικά της Αταλάντης.
Όπως είναι φυσικό η σεισμική δόνηση σε αυτή την περιοχή θορυβεί πάντα τους κατοίκους λόγω του καταγεγραμμένου ρήγματος που υπάρχει εκεί.
Ωστόσο οι επιστήμονες εμφανίζονται καθησυχαστικοί καθώς πρόκειται για συνηθισμένη σεισμική δραστηριότητα για τον ελλαδικό χώρο γενικότερα και για την περιοχή συγκεκριμένα.
Αν εξαιρέσουμε την έξαρση του φαινομένου το 1894, με τις δραματικές συνέπειες του, η περιοχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μέσης σεισμικότητας», δηλαδή καταγράφονται σεισμοί μικρού βάθους με μικρά μεγέθη.