Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑ.ΣΟ.Κ): Η Ιστορία
Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) είναι σοσιαλδημοκρατικό ελληνικό πολιτικό κόμμα, που αποτελεί την κύρια συνιστώσα του ΠΑΣΟΚ - Κινήματος Αλλαγής. Ιδρύθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 από τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Το 2018 μετατράπηκε από ανεξάρτητο κόμμα, στην κύρια συνιστώσα του Κινήματος Αλλαγής (2018 - 2022)[4], ενώ τον Απρίλιο του 2022, ο συνασπισμός μετονομάσθηκε σε Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα - Κίνημα Αλλαγής και η συνιστώσα του ΠΑΣΟΚ ταυτίζεται de facto με τον συνασπισμό.
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. διετέλεσε ως κυβέρνηση από το 1981 μέχρι το 1989 και από το 1993 μέχρι το 1996 με πρωθυπουργό τον ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου, από το 1996 μέχρι το 2004 με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη και από το 2009 μέχρι το 2011 με πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου.
Ιστορικό
Ίδρυση[Επεξεργασία
Ο ιδρυτής του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ανδρέας Παπανδρέου
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος. Σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος, σκοπός της δράσης του ΠΑ.ΣΟ.Κ. είναι να επιφέρει στη χώρα: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση και δημοκρατική διαδικασία.
Ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης Μιχάλης Σπουρδαλάκης κατατάσσει τα ιδρυτικά στελέχη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε τρεις κατηγορίες.[5] Η τυπολογία του είναι σε γενικές γραμμές, αλλά όχι οικουμενικά, αποδεκτή.
- Οι αριστεροί σοσιαλιστές. Αυτή την ομάδα αποτελούσαν μέλη του Π.Α.Κ., νεολαίοι που πρωταγωνίστησαν στον αντιχουντικό αγώνα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου, πρώην μέλη του Ε.Α.Μ. και του Ε.Λ.Α.Σ. και γενικότερα οι μεγάλες ριζοσπαστικοποιημένες μάζες που συγκροτούσαν την κομματική βάση του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Η πιο καθαρά σοσιαλιστική ομάδα μέσα στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. αποκαλούταν «η Αριστερά της Αριστεράς». Πίστευαν γενικά στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας, στην εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων, στο τέλος της εξάρτησης της χώρας από τις Η.Π.Α., στην παραδειγματική τιμωρία των χουντικών και σε μία εξωστρεφή εξωτερική πολιτική
- Οι εκσυγχρονιστές ή μεταρρυθμιστές σοσιαλδημοκράτες. Στελέχη όπως ο Κώστας Σημίτης. Ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι, ανήκαν στα μεσαία και ανώτερα στρώματα. Πίστευαν στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Ελλάδας και σε μία γενικά μετριοπαθή και σοσιαλδημοκρατική πολιτική.
- Οι «παλαιοκομματικοί» ή παλιοί βενιζελικοί και παλιοί φιλελεύθεροι. Στελέχη όπως ο Μένιος Κουτσόγιωργας. Κεντρογενείς με σημεία αναφοράς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Φανατικά αντιδεξιοί αλλά και αντικομμουνιστές, είχαν μεγάλες ικανότητες στην απόκτηση και διατήρηση της εξουσίας. Γίνονταν συνεχώς στόχος κριτικής για λαϊκισμό (από τους εκσυγχρονιστές) και για πολιτικαντισμό (από τους αριστερούς), όμως χωρίς αυτούς πολύ δύσκολα θα έφτανε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην εξουσία.
1974-1981: Τα πρώτα χρόνια
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. συμμετείχε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του 1974, αποσπώντας ποσοστό 13,58%, που μεταφράστηκε στην ανάδειξη 12 βουλευτών.
Το έμβλημα του ΠΑ.ΣΟ.Κ κατά την εκλογική αναμέτρηση του 1981
Την εκλογική επιτυχία ακολούθησε μία τάση εσωστρέφειας και εκκαθαρίσεως των αντιφρονούντων στοιχείων. Την άνοιξη του 1975 διαγράφτηκε από το κόμμα μία ομάδα τροτσκιστών, η οποία ίδρυσε αργότερα την τροτσκιστική οργάνωση Ξεκίνημα, ενώ ακολούθησε και η διαγραφή των περισσότερων στελεχών που προέρχονταν από τη Δημοκρατική Άμυνα. Μεταξύ αυτών ήταν και οι Νίκος Κωνσταντόπουλος και Σάκης Καράγιωργας, οι οποίοι ίδρυσαν μετέπειτα τη Σοσιαλιστική Πορεία.[6][7]
Στις βουλευτικές εκλογές του 1977 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. διπλασίασε το ποσοστό του και εξέλεξε 93 βουλευτές, καταλαμβάνοντας τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
1981-1989: Κυβέρνηση
Κύρια λήμματα: Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου 1981 και Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου 1985
Τον Οκτώβριο του 1981 το ΠΑ.ΣΟ.Κ., μετά από μία φορτισμένη προεκλογική περίοδο, με το σύνθημα «Αλλαγή» και «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες», κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές με ποσοστό 48% και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία με 172 βουλευτές, σχηματίζοντας την πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. κέρδισε και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα, με 40,12% και δέκα ευρωβουλευτές.
Συνέδριο Χρονολογία
1ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μάιος 1984
2ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Σεπτέμβριος 1990
3ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Απρίλιος 1994
4ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ιούνιος 1996
5ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μάρτιος 1999
6ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Οκτώβριος 2001
7ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μάρτιος 2005
Προγραμματικό Συνέδριο Μάιος 2007
8ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μάρτιος 2008
9ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μάρτιος 2013
10ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ιούνιος 2015
11ο Συνέδριο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Νοέμβριος 2019
Το 1982 διαγράφεται από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ο γραμματέας Οργανωτικού του κόμματος, Νίκος Καργόπουλος. Μαζί με άλλα στελέχη του Γραφείου Οργανωτικού ίδρυσαν το Αγωνιστικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας.[8] Τον ίδιο χρόνο διαγράφτηκε και ο βουλευτής του κόμματος Στάθης Παναγούλης, ο οποίος ίδρυσε την Ενιαία Σοσιαλιστική Παράταξη Ελλάδας.[9][10]
Το Μάιο του 1984 διεξήχθη το 1ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., παρουσία του Γιασέρ Αραφάτ και της χήρας του Αλιέντε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μίλησε για τρεις ώρες και στο τέλος επανεξελέγη δια βοής ομόφωνα πρόεδρος του κόμματος. Εξελέγη επίσης και η πρώτη Κεντρική Επιτροπή.[11] Στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους το ΠΑ.ΣΟ.Κ. βγήκε πρώτο, με ποσοστό 41,58% και δέκα ευρωβουλευτές.
Τον Ιούνιο του 1985, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. κέρδισε εκ νέου τις βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό 45,82%, εξέλεξε 161 βουλευτές και σχημάτισε και πάλι αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Το 1986 διαγράφτηκε από το κόμμα ο Γεράσιμος Αρσένης, επί σειρά ετών υπουργός Οικονομικών των κυβερνήσεων Παπανδρέου. Ένα χρόνο αργότερα ίδρυσε το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Τον Οκτώβριο του 1989, ωστόσο, επανήλθε στο ΠΑ.ΣΟ.Κ..[12] Το 1988, αποχωρούν οι Τάσος Ιντζές και Βασίλης Φίλιας και ιδρύουν τη Σοσιαλιστική Ένωση. Το 1989 εντάχθηκαν στο Συνασπισμό.[13]
Η αναπτυξιακή στρατηγική που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από τις κυβερνήσεις ΠΑ.ΣΟ.Κ. την περίοδο 1984 - 1990 χαρακτηρίστηκε κυρίως από τη μεγάλη διασπορά των διαθέσιμων πόρων σε μικρά έργα υποδομής σε ολόκληρη τη χώρα. Η πολιτική αυτή στήριξε την οικονομική δραστηριότητα και διευκόλυνε τη βελτίωση του επιπέδου ζωής στις αγροτικές και περιμετρικές περιοχές. Αναβάθμισε το επαρχιακό δίκτυο μεταφορών και ενίσχυσε τον εκσυγχρονισμό των μικρών γεωργικών επιχειρήσεων και την ίδρυση ξενοδοχείων μικρού και μεσαίου μεγέθους σε πολλές περιοχές.
Το 1989, περίοδο μεγάλης πολιτικής έντασης, λόγω του οικονομικού σκανδάλου Κοσκωτά, και με τον ιδρυτή του ασθενή, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έχασε τις εκλογές του Ιουνίου του 1989 καθώς και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε αποχωρήσει από το κόμμα ο Αντώνης Τρίτσης, κορυφαίο στέλεχος και υπουργός των κυβερνήσεων Παπανδρέου, ιδρύοντας το Ελληνικό Ριζοσπαστικό Κίνημα.[14][15]
1989-1993: Αντιπολίτευση
Μετά την εκλογική αποτυχία του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και την αδυναμία της Νέας Δημοκρατίας να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, συμφωνήθηκε η συγκρότηση κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη, με τη συμμετοχή της Νέας Δημοκρατίας και του Συνασπισμού.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου την περίοδο διακυβέρνησής του
Την περίοδο της κυβέρνησης Τζαννετάκη, η Βουλή, με τις ψήφους των βουλευτών της κυβέρνησης, παρέπεμψε τον πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ανδρέα Παπανδρέου και στελέχη των κυβερνήσεων του, μεταξύ άλλων το Μένιο Κουτσόγιωργα και το Δημήτρη Τσοβόλα, σε Ειδικό Δικαστήριο για τις κατηγορίες περί εμπλοκής τους στο σκάνδαλο Κοσκωτά, αλλά και για υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την Ε.Υ.Π. (τότε Κ.Υ.Π.).
Με τα στελέχη του κόμματος υπόδικα και έπειτα από δύο επιπλέον εκλογικές αναμετρήσεις, το Νοέμβριο του 1989, όπου σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα, με τη συμμετοχή και του ΠΑ.ΣΟ.Κ., και τον Απρίλιο του 1990, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. βρέθηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Το Σεπτέμβριο του 1990, συνήλθε το 2ο Συνέδριο του κόμματος. Παρά την κριτική που ασκήθηκε από τους συνέδρους, ο Ανδρέας Παπανδρέου επανεξελέγη δια βοής πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Στις αποφάσεις του συνεδρίου συμπεριλαμβάνεται η θέσπιση θέσης Γραμματέα, οι ποσοστώσεις γυναικών και συμμετοχή των τοπικών οργανώσεων στην επιλογή των υποψηφίων βουλευτών. Τέλος, εξελέγη νέα Κεντρική Επιτροπή, στην ψηφοφορία για την οποία παρατηρήθηκαν περιστατικά νοθείας. Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, ύστερα από πρόταση του προέδρου, εξελέγη ο Άκης Τσοχατζόπουλος.[16]
1993-1996: Κυβέρνηση[Επεξεργασία
Τον Ιανουάριο του 1992, το Ειδικό Δικαστήριο έκρινε αθώο, με ψήφους 7 προς 6 τον Ανδρέα Παπανδρέου, και στις βουλευτικές εκλογές του 1993 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. επανήλθε στην εξουσία με ποσοστό 46,88%. Ο Ανδρέας Παπανδρέου σχημάτισε νέα κυβέρνηση.
Τον Απρίλιο του 1994 διεξήχθη το 3ο Συνέδριο του κόμματος. Το συνέδριο αυτό σημαδεύτηκε από τις διεργασίες για τη «μετά Παπανδρέου εποχή», αλλά και από την προσπάθεια κατάργησης του ασυμβιβάστου της ιδιότητας του γραμματέα του κόμματος με αυτή του στελέχους της κυβέρνησης, γεγονός που θα έδινε στον Άκη Τσοχατζόπουλο τη δυνατότητα να συμμετάσχει στην κυβέρνηση. Τελικά η άρση του ασυμβιβάστου δεν επετεύχθη και ο Τσοχατζόπουλος εξελέγη και πάλι Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, επικρατώντας του Δημήτρη Τσοβόλα.[17]
Τον Οκτώβριο του 1995 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εισήλθε σε μία κρίσιμη περίοδο εντάσεων και εσωκομματικών τριβών, καθώς από την Κεντρική Επιτροπή παραιτήθηκε ο Δημήτρης Τσοβόλας, για να ιδρύσει λίγους μήνες αργότερα το Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα.[18][19] Επίσης, μετά την είσοδο του Άκη Τσοχατζόπουλου στην κυβέρνηση, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής εξελέγη ο Κώστας Σκανδαλίδης. Λίγες μέρες αργότερα ο Ανδρέας Παπανδρέου εισήλθε στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο μετά από νέα κρίση της υγείας του.
1996-2004: Κυβέρνηση
Μετά από την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου από την πρωθυπουργία στις 17 Ιανουαρίου 1996, η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑ.ΣΟ.Κ. με εισήγηση του Κώστα Σκανδαλίδη αποφάσισε τις διαδικασίες εκλογής του πρωθυπουργού από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Την επόμενη μέρα η κοινοβουλευτική ομάδα επέλεξε ανάμεσα στους Κώστα Σημίτη, Άκη Τσοχατζόπουλο, Γεράσιμο Αρσένη και Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, τον Κώστα Σημίτη ως νέο πρωθυπουργό της χώρας.
Στις 23 Ιουνίου 1996 απεβίωσε ο Ανδρέας Παπανδρέου και λίγες ημέρες αργότερα διοργανώθηκε το 4ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., με σκοπό την εκλογή νέου προέδρου. Υποψήφιοι ήταν ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, τον οποίον πρότειναν ενυπογράφως περισσότεροι από 2.000 σύνεδροι, και ο Άκης Τσοχατζόπουλος. Τελικά πρόεδρος εξελέγη ο Κώστας Σημίτης με 53,77% έναντι 46,23% του Άκη Τσοχατζόπουλου. Στην Κεντρική Επιτροπή πρώτευσε σε σταυρούς ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ γραμματέας εξελέγη ο Κώστας Σκανδαλίδης.[20] Με πρόεδρο τον Κώστα Σημίτη, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. νίκησε στις εθνικές εκλογές του 1996 και σχηματίστηκε εκ νέου αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Ο Κώστας Σημίτης
Το Μάρτιο του 1999 συνήλθε το 5ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Σε αυτό, ο Κώστας Σημίτης επανεξελέγη πρόεδρος, χωρίς ανθυποψήφιο, ενώ γραμματέας παρέμεινε ο Κώστας Σκανδαλίδης.[21] Στις ευρωεκλογές του ίδιου χρόνου το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ηττήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, στην ηγεσία της οποίας είχε αναδειχθεί ο Κώστας Καραμανλής. Ωστόσο, στις εθνικές εκλογές, τον Απρίλιο του 2000, το κόμμα βγήκε πρώτο με ποσοστό 43,79% έναντι 42,74% της Νέας Δημοκρατίας και εξέλεξε 158 βουλευτές. Ο Σημίτης ορκίστηκε πρωθυπουργός για ακόμα μία τετραετία.
Τον Οκτώβριο του 2001 διεξήχθη το 6ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ.,[22] παρουσία του παλαιστινίου ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ και του πρωθυπουργού της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα.[23] Ο Κώστας Σημίτης ήταν ο μοναδικός υποψήφιος για την ηγεσία του κόμματος[24] και εξελέγη με ποσοστό 71,16%.[25] Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής εξελέγη ο Κώστας Λαλιώτης. Ωστόσο, παραιτήθηκε το 2003 και τον διαδέχτηκε ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης.
Την ίδια χρονιά, ανεξαρτητοποιήθηκε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. ο Στέλιος Παπαθεμελής,[26] ηγετικό στέλεχος του κόμματος και πρώην υπουργός, ιδρύοντας αργότερα τη Δημοκρατική Αναγέννηση.[27]
Η περίοδος διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη χαρακτηρίζεται από μία μετριοπαθή εξωτερική πολιτική ταυτόχρονα με σταδιακή ιδιωτικοποίηση του μεγάλου ελληνικού δημόσιου τομέα, στοχεύοντας σε μία οικονομική σταθερότητα σύμφωνα με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης[28]. Η δεύτερη θητεία συνοδεύτηκε από την εφαρμογή μέτρων λιτότητας, με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού και του εθνικού χρέους, καθώς και από προσπάθειες επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών για το Κυπριακό πρόβλημα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής[28]. Μεταξύ των σημαντικότερων επιτυχιών της θεωρείται η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση το 2001. Επί πρωθυπουργίας Σημίτη κατασκευάστηκαν σημαντικά διάφορα έργα υποδομής, όπως το μετρό της Αθήνας, το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και άλλα.
Τον Ιανουάριο του 2004, ο Κώστας Σημίτης παραιτήθηκε από την ηγεσία του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και μοναδικός υποψήφιος για τη θέση είναι ο γιος του Ανδρέα Παπανδρέου, Γιώργος. Ο Γιώργος Παπανδρέου, εκλέγεται πρόεδρος του κόμματος με πανελλαδική ψηφοφορία, διαδικασία που συνέβη για πρώτη φορά, στην οποία ψήφισαν περισσότεροι από 1.000.000 μέλη και φίλοι του κόμματος.[29]
2004-2009: Αντιπολίτευση
Στις βουλευτικές εκλογές του 2004 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έπειτα από έντεκα χρόνια διακυβέρνησης της χώρας με τρεις εκλογικές νίκες (1993, 1996, 2000) έχασε τις εκλογές με ποσοστό 40,55% και πέρασε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τρείς μήνες αργότερα, στις ευρωεκλογές, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έλαβε τη δεύτερη θέση, και εξέλεξε οκτώ ευρωβουλευτές.
Εσωκομματικές εκλογές ανάδειξης προέδρου ΠΑ.ΣΟ.Κ., 2007
Υποψήφιος Ψήφοι %
Γιώργος Παπανδρέου 427.021 55,91
Ευάγγελος Βενιζέλος 291.593 38,18
Κώστας Σκανδαλίδης 43.848 5,74
Έγκυρες ψήφοι 763.674
Άκυρες ψήφοι 5.842
Λευκές ψήφοι 1.212
Σύνολο ψήφων 769.156 100
Εγγεγραμμένοι 974.666 *
- Πηγή: pasok.gr
- * 347.991 μέλη και 626.675 "φίλοι"
Μετά την εκλογική ήττα του 2004, το Μάρτιο του 2005 διεξήχθη το 7ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., με σκοπό την ανασυγκρότηση του κόμματος, την επικαιροποίηση του καταστατικού και την εκλογή νέων οργάνων.[30] Γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου, όπως μετονομάστηκε η Κεντρική Επιτροπή, εξελέγη η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου.[31] Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ξεκίνησε μια διαδικασία ανασυγκρότησης του κόμματος σε όλα τα επίπεδα και προσαρμογής της οργανωτικής του δομής στις απαιτήσεις της εποχής μας με έμφαση στη συμμετοχή του πολίτη, την αποκέντρωση και τη χρήση νέων τεχνολογιών. Το 2006 ο Γιώργος Παπανδρέου προχώρησε στην αναδιάρθρωση της οργανωτικής δομής του κόμματος. Στο πλαίσιο αυτό, γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου ανέλαβε ο Νίκος Αθανασάκης.[32]
Τον Μάιο του 2007 διοργανώθηκε Προγραμματικό Συνέδριο, με σκοπό τον καθορισμό και την εξειδίκευση του προγράμματος του κόμματος.[33][34] Ωστόσο, στις πρόωρες εκλογές που διεξήχθησαν στις 16 Σεπτεμβρίου 2007, το κίνημα δεν μπόρεσε να τις κερδίσει. Στις εκλογές αυτές έλαβε το 38,1% των ψήφων και 102 έδρες. Μετά το αρνητικό αποτέλεσμα, ο πρόεδρός του, Γιώργος Παπανδρέου, ζήτησε την ανανέωση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοίνωσε την ίδια ημέρα την υποψηφιότητά του για τη θέση του προέδρου. Επίσης υποψήφιος στις εκλογές ανάδειξης προέδρου του κόμματος, που διεξήχθησαν στις 11 Νοεμβρίου, ήταν και ο Κώστας Σκανδαλίδης.[35] Επανεξελέγη ο Γιώργος Παπανδρέου με ποσοστό 55% έναντι 38% του Ευάγγελου Βενιζέλου.[36]
Το Μάρτιο του 2008 διεξήχθη το 8ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., μετά την εσωκομματική διαδικασία εκλογής προέδρου, παρουσία περισσότερων από 7.000 συνέδρων.[37][38] Χαρακτηριστικό σημείο του συνεδρίου ήταν το άνοιγμα του Γιώργου Παπανδρέου προς το Συνασπισμό, κάτι ωστόσο που απέκλεισε ο πρόεδρος του κόμματος Αλέξης Τσίπρας.[39] Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με την εκλογή των μελών του Εθνικού Συμβουλίου του κόμματος, γραμματέας του οποίου επιλέχθηκε ο Γιάννης Ραγκούσης.[40]
Λίγους μήνες αργότερα, ο Γιώργος Παπανδρέου διέγραψε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη, μετά τη διαφωνία του τελευταίου στην πρόταση διεξαγωγής δημοψηφίσματος επί της Συνθήκης της Λισαβόνας.[41] Ωστόσο, ο Σημίτης επέστρεψε στο κόμμα το Μάρτιο του 2009.[42]
2009-2012: Κυβέρνηση
Στις βουλευτικές εκλογές του 2009 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έλαβε ποσοστό 43,92% και 160 έδρες στην Βουλή, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση. Γρήγορα, οι προγραμματικές προεκλογικές δεσμεύσεις του Γιώργου Παπανδρέου αναθεωρήθηκαν λόγω της άσχημης οικονομικής κατάστασης. Η κυβέρνηση υπέγραψε δανειακή σύμβαση (Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης) με την Ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη μέτρων λιτότητας. Κατά την ψήφιση των μέτρων, διαγράφτηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματος οι βουλευτές Βασίλης Οικονόμου και Γιάννης Δημαράς, οι οποίοι ίδρυσαν αργότερα το Πανελλήνιο Άρμα Πολιτών,[43] και η Σοφία Σακοράφα, η οποία εντάχθηκε στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α..[44][45]
Κατά καιρούς, ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα ιστορικά και ανώτερα στελέχη, όπως ο Γιώργος Λιάνης[46] και η Μιλένα Αποστολάκη,[47] άλλοι παραιτήθηκαν από βουλευτές,[48][49] ενώ άλλοι διαγράφτηκαν, λόγω διαφοροποίησής τους σε νομοσχέδια που σχετίζονταν με το Μνημόνιο.[50] Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής, που διαγράφτηκε για τον ίδιο λόγο,[51] ίδρυσε, μαζί με στελέχη της ευρύτερης αριστεράς και του ΠΑ.ΣΟ.Κ., την Ενωτική Κίνηση,[52] και πριν τις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 2012, προσχώρησε στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α..[53][54]
Ο Γιώργος Παπανδρέου
Το Νοέμβριο του 2011, η κυβέρνηση Παπανδρέου λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης.[55] Ωστόσο, λίγες ημέρες αργότερα, ο Γιώργος Παπανδρέου σε συνάντηση με τον πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας Αντώνη Σαμαρα υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, αποφάσισαν το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό το Λουκά Παπαδήμο, για την εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας.[56][57] Στην κυβέρνηση συμμετείχε και ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός.[58]
Η νέα κυβέρνηση, συμφώνησε στη σύναψη νέας δανειακής σύμβασης (2ο Μνημόνιο).[59] Αρκετοί βουλευτές του κόμματος παραιτήθηκαν από την έδρα τους εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για την οικονομική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση,[60][61][62] ενώ την ημέρα της ψηφοφορίας στη Βουλή, 22 βουλευτές καταψήφισαν το νομοσχέδιο, με αποτέλεσμα να διαγραφούν.[63] Μεταξύ των βουλευτών που διεγράφησαν ήταν και κορυφαία στελέχη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και των κυβερνήσεων Παπανδρέου, όπως η Λούκα Κατσέλη και ο Χάρης Καστανίδης, οι οποίοι μαζί με άλλους πέντε βουλευτές ίδρυσαν την Κοινωνική Συμφωνία,[64] η Βάσω Παπανδρέου και η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, ενώ άλλοι πέντε από τους διαγραφέντες, προσχώρησαν στη Δημοκρατική Αριστερά.[65]
Μετά την παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου από τη θέση του Πρωθυπουργού ξεκίνησαν οι διαδικασίες και για την αλλαγή ηγεσίας στο ΠΑ.ΣΟ.Κ.[66] Υποψηφιότητα για την ηγεσία του κόμματος κατέθεσαν ο Ευάγγελος Βενιζέλος,[67] ο Χρήστος Παπουτσής[68] και ο Στέφανος Τζουμάκας.[69] Στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑ.ΣΟ.Κ., στις 12 Μαρτίου του 2012, ανακηρύχθηκε υποψήφιος πρόεδρος του κόμματος ο Ευάγγελος Βενιζέλος, καθώς ήταν ο μοναδικός ο οποίος κατάφερε να συγκεντρώσει τον απαραίτητο αριθμό υπογραφών.[70] Στις 18 Μαρτίου πραγματοποιήθηκαν οι εσωκομματικές εκλογές, οι οποίες ανέδειξαν τον Βενιζέλο, τέταρτο πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ..[71][72]
Η διάλυση της Βουλής, τον Απρίλιο του 2012, και η προκήρυξη εκλογών βρήκε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. με 129 βουλευτές, αποδυναμωμένο και αποψιλωμένο από στελέχη.[73] Τον ίδιο μήνα, σε πανελλήνια δημοσκόπηση, λάμβανε ποσοστό της τάξης μόλις του 12,5%.[74]
2012-2015: Συγκυβέρνηση5
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έχασε τις εκλογές του Μαΐου του 2012 λαμβάνοντας 13,18% των ψήφων και τερμάτισε τρίτο, πίσω από το ΣΥ.ΡΙΖ.Α. (16,78%) και τη Νέα Δημοκρατία (18,85%), εκλέγοντας μόλις 41 βουλευτές.[75] Πολλά ιστορικά στελέχη του κινήματος αλλά και υπουργοί των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Σημίτη βρέθηκαν μετά από πολλά χρόνια κοινοβουλευτικής πορείας εκτός κοινοβουλίου.
Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πήρε και πάλι την τρίτη θέση, εκλέγοντας 33 βουλευτές και λαμβάνοντας το 12,28% των ψήφων. Παρ' όλα αυτά, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. συμφώνησε με τη Νέα Δημοκρατία και τη Δημοκρατική Αριστερά στο σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας, βάσει προγραμματικής συμφωνίας, για επαναδιαπραγμάτευση του μνημονίου (το οποίο είχε υπογράψει η προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ.) και απάλυνση των δυσβάσταχτων όρων που επεβλήθησαν.[76][77] Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς.
Το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, κατά τη διάρκεια ψηφοφορίας στη Βουλή για έγκριση νέου πακέτου μέτρων λιτότητας, έξι βουλευτές του κόμματος (Μπόλαρης, Κασσής, Κουτσούκος, Παραστατίδης, Γκερέκου, Σκανδαλίδης) διαγράφτηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ., καθώς διαφοροποιήθηκαν από την κομματική γραμμή υπερψήφισης των μέτρων.[78] Τρείς μήνες αργότερα, τέσσερις από αυτούς (Κασσής, Κουτσούκος, Γκερέκου, Σκανδαλίδης) επανεντάχθηκαν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα,[79] ο Παραστατίδης συμμετείχε στην Κοινωνία Πρώτα μαζί με βουλευτές που αποχώρησαν από τη Δημοκρατική Αριστερά, και αργότερα εντάχθηκαν στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α..[80] Την επόμενη ημέρα ανεξαρτητοποιήθηκε, με δήλωσή του, ο Μίμης Ανδρουλάκης.[81] Το Δεκέμβριο, ο Ανδρέας Λοβέρδος ίδρυσε τη Ριζοσπαστική Κίνηση Σοσιαλδημοκρατικής Συμμαχίας και διεγράφη από το ΠΑ.ΣΟ.Κ..[82] Τον Ανδρέα Λοβέρδο ακολούθησε και ο βουλευτής Δράμας, Χρήστος Αηδόνης, ο οποίος, με επιστολή του, ανεξαρτητοποιήθηκε από το ΠΑ.ΣΟ.Κ..[83]
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος
Το Μάρτιο του 2013 διεξήχθη το 9ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., παρουσία 4.200 περίπου συνέδρων.[84] Στη νέα Κεντρική Επιτροπή που εξελέγη, πρώτος σε σταυρούς αναδείχθηκε ο προερχόμενος από τη Νεολαία ΠΑ.ΣΟ.Κ., Νίκος Ανδρουλάκης,[85] ο οποίος εξελέγη και γραμματέας.[86]
Στις 22 Ιουνίου 2013, η Δημοκρατική Αριστερά απέσυρε τη στήριξή της, με αφορμή την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου για την κατάργηση της Ε.Ρ.Τ., και το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ήταν το μόνο κόμμα, πέραν της Νέας Δημοκρατίας, που παρείχε στήριξη στην κυβέρνηση Σαμαρά. Στον ανασχηματισμό που ακολούθησε, ο πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ευάγγελος Βενιζέλος ανέλαβε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών.[87] Το Νοέμβριο, διεγράφη η βουλευτής Πέλλας, Θεοδώρα Τζάκρη, καθώς υπερψήφισε την πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης που κατέθεσε ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και στη συνέχεια εντάχθηκε σε αυτό.[88][89] Απώλειες σημειώθηκαν και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου ανεξαρτητοποιήθηκαν ο Κρίτων Αρσένης,[90] ο οποίος εντάχθηκε στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α.,[91] και η Μαριλένα Κοππά,[92] που προσχώρησε στη Δημοκρατική Αριστερά.[93]
Εν όψει των ευρωεκλογών του 2014, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της Ελιάς, μαζί με άλλες δυνάμεις της κεντροαριστεράς, που πραγματοποιήθηκε με Πανελλήνια Συνδιάσκεψη στις 8 και 9 Μαρτίου 2014, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.[94] Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά, καθώς συγκέντρωσε 8,02% και εξέλεξε δύο ευρωβουλευτές.[95] Μετά τις ευρωεκλογές, ο Ανδρέας Λοβέρδος επανεντάχθηκε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ.,[96] χωρίς ωστόσο να διαλυθεί η Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα, που είχε ιδρύσει.[97]
Μετά τη διάλυση της Βουλής, στις 3 Ιανουαρίου 2015, ο Γιώργος Παπανδρέου μαζί με επτά βουλευτές και άλλα στελέχη, αποχώρησαν από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και ίδρυσαν το Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών.[98] Την ίδια περίοδο, η Άντζελα Γκερέκου προσχώρησε στη Νέα Δημοκρατία.[99]
Η διάσπαση του κόμματος, καθώς και η δυσαρέσκεια για την κυβερνητική πολιτική του 2012-2015 μείωσαν κατά πολύ τα ποσοστά του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, κατατάσσοντάς το έβδομο κόμμα στη Βουλή, με ποσοστό 4,68%, που είναι και το χειρότερο στην ιστορία του, και εξέλεξε 13 βουλευτές.[100]
Ο όρος Πασοκοποίηση (Pasokification) στις Πολιτικές Επιστήμες περιγράφει την καθίζηση της ευρωπαϊκής σοσιαδημοκρατίας στην εποχή της οικονομικής κρίσης έχοντας ως βασικό παράδειγμα την αντίστοιχη εκλογική καθίζηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ.[101]
2015-2017: Αντιπολίτευση
Η Φώφη Γεννηματά
Εσωκομματικές εκλογές ανάδειξης προέδρου ΠΑ.ΣΟ.Κ., 2015
Υποψήφιος Ψήφοι %
Φώφη Γεννηματά 26.868 51,69
Ανδρέας Λοβέρδος 13.167 25,34
Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος 11.944 22,97
Έγκυρες ψήφοι 51.979 98,76
Άκυρες ψήφοι 139
Λευκές ψήφοι 270 0,43
Σύνολο ψήφων 52.388 100
- Πηγή: pasok.gr
Τον Ιούνιο του 2015 έλαβε χώρα το 10ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Στο Συνέδριο αποφασίστηκε η μετεξέλιξη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε έναν πολιτικό φορέα της ευρύτερης Κεντροαριστεράς και η εκλογή νέου προέδρου από τη βάση στις 14 Ιουνίου. Υποψηφιότητα κατέθεσαν η Φώφη Γεννηματά, ο Ανδρέας Λοβέρδος και ο Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος. Τέλος εξελέγησαν τα νέα μέλη της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής. Στις εκλογές για την ανάδειξη προέδρου, εκλέχθηκε η Φώφη Γεννηματά, επικρατώντας του Ανδρέα Λοβέρδου, με 51,69%.
Στις 31 Αυγούστου 2015, η πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φώφη Γεννηματά και ο πρόεδρος της Δημοκρατικής Αριστεράς Θανάσης Θεοχαρόπουλος, ανακοίνωσαν την κοινή κάθοδο των δύο κομμάτων ενόψει των βουλευτικών εκλογών του 2015, σε κοινό συνδυασμό, με το όνομα Δημοκρατική Συμπαράταξη.[102]
Τελικά, ο συνασπισμός των κομμάτων αύξησε τα ποσοστά του συγκριτικά με τις εκλογές του Ιανουαρίου, λαμβάνοντας 6,28% και 17 έδρες, έναντι 4,68% (13 έδρες) και 0,48% (καμία έδρα) για το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και τη ΔΗΜ.ΑΡ., αντίστοιχα. Μία από τις έδρες κατέλαβε ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος, ενώ τις υπόλοιπες 16 το ΠΑ.ΣΟ.Κ..[103]
Στις 14 Ιανουαρίου 2016 διαγράφτηκε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα, με απόφαση της Προέδρου, ο βουλευτής Λακωνίας Λεωνίδας Γρηγοράκος ύστερα από δηλώσεις του υπέρ του νέου Προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Κυριάκου Μητσοτάκη,[104] ενώ μετά από ένα χρόνο επανεντάχθηκε και πάλι στο ΠΑ.ΣΟ.Κ..[105] Επίσης, δύο βουλευτές εκλεγμένοι με το Ποτάμι, ο βουλευτής Ροδόπης Ιλχάν Αχμέτ και ο βουλευτής Λάρισας, Κωνσταντίνος Μπαργιώτας προσχώρησαν στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. και στην Κ.Ο. της Δημοκρατικής Συμπαράταξης.[106][107]
2017 - 2022: Κίνημα Αλλαγής
Τον Ιούλιο του 2017 η πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φώφη Γεννηματά, από το βήμα του συνεδρίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου ενιαίου κεντροαριστερού φορέα στην Ελλάδα πριν από το τέλος του έτους, με εκλογή προέδρου από τη βάση.[108] Στις διεργασίες συγκρότησης του νέου φορέα συμμετείχαν τα κόμματα που συγκροτούν τη Δημοκρατική Συμπαράταξη και το Ποτάμι.[109]
Ο Νίκος Ανδρουλάκης
Στις εκλογές που διεξήχθησαν για την ανάδειξη του επικεφαλής του νέου κόμματος, νικήτρια αναδείχθηκε η Φώφη Γεννηματά, επικρατώντας του ευρωβουλευτή του κόμματος, Νίκου Ανδρουλάκη, με 56,75% στον 2ο γύρο.[110] Το νέο κόμμα ονομάστηκε Κίνημα Αλλαγής, του οποίου το ΠΑ.ΣΟ.Κ. αποτελεί συνιστώσα.[111]
Στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση που συμμετείχε, στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους, το Κίνημα Αλλαγής έλαβε την τρίτη θέση, με ποσοστό 7,72%, εκλέγοντας δύο ευρωβουλευτές προερχόμενους από το ΠΑ.ΣΟ.Κ.,[112] ενώ στις πρόωρες εκλογές του ίδιου έτους έλαβε 8,10% και εξέλεξε 22 βουλευτές, εκ των οποίων οι 19 ανήκουν στο ΠΑ.ΣΟ.Κ..[113]
Το Νοέμβριο του 2019 έλαβε χώρα το 11ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., με σκοπό την παράταση της θητείας της προέδρου, Φώφης Γεννηματά, μέχρι το 2021, ενώ αποφασίστηκε η αντιστοίχιση των οργάνων του Κινήματος Αλλαγής με αυτά του ΠΑ.ΣΟ.Κ., εφόσον τα μέλη που τα αποτελούν ανήκουν στο κόμμα.[114][115]
Τον Οκτώβριο του 2021 ξεκίνησαν οι διαδικασίες εκλογής πρόεδρου του Κινήματος Αλλαγής και του ΠΑ.ΣΟ.Κ.,[116] με κύριους υποψηφίους τη Φώφη Γεννηματά,[117] το Νίκο Ανδρουλάκη[118] και τον Ανδρέα Λοβέρδο.[119] Ωστόσο, αιφνιδίως, η Γεννηματά απέσυρε την υποψηφιότητά της για λόγους υγείας[120][121] και λίγες ημέρες αργότερα απεβίωσε.[122][123] Η διαδικασία συνεχίστηκε με την προσθήκη νέων υποψηφίων (Γερουλάνος,[124] Χρηστίδης[125]). Τελικά, στον δεύτερο γύρο των εκλογών, πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής και του ΠΑ.ΣΟ.Κ. αναδείχθηκε ο Νίκος Ανδρουλάκης, έναντι του Γιώργου Παπανδρέου, με ποσοστό 67,60%.[126]
2022 - σήμερα
Τον Μάιο του 2022, σε εσωκομματικό δημοψήφισμα, αποφασίστηκε η μετονομασία του κόμματος σε ΠΑ.ΣΟ.Κ. - Κίνημα Αλλαγής και η επαναφορά του πράσινου ήλιου, ιστορικού συμβόλου,[127][128] Τον ίδιο μήνα διεξήχθη το 3ο Συνέδριο του κόμματος.[129] Πραγματοποιήθηκαν αλλαγές στο καταστατικό, ενώ οι εργασίες του ολοκληρώθηκαν με την εκλογή των μελών της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής.[130]
Λαϊκή κουλτούρα
Σύμφωνα με αρκετούς επικοινωνιολόγους, η εποχή και τα "Χρόνια του ΠΑΣΟΚ", έχουν ταυτιστεί και έχουν διεισδύσει στο συλλογικό υποσυνείδητο με εποχές ευμάρειας και αφθονίας αγαθών [131] πριν από την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2009, με τάση εξιδανίκευσης του παρελθόντος, και όχι τόσο στην επιστροφή του κόμματος στην εξουσία [132].