Φωτιά στο Μάτι: Τέσσερα χρόνια μετά δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη και η Ελλάδα καίγεται κάθε καλοκαίρι
Του Θοδωρή Κανέλλου
Τέσσερα χρόνια μετά την εκατόμβη από τη φωτιά στο Μάτι, που ήταν η φονικότερη πυρκαγιά στον αστικό ιστό της Ελλάδας και η δεύτερη φονικότερη στον κόσμο, η χώρα, κάθε καλοκαίρι, έρχεται αντιμέτωπη με το αδυσώπητο πρόσωπο της πύρινης λαίλαπας.
Καίγονται αμέτρητες εκτάσεις (τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές καίγεται το Δάσος της Δαδιάς) καίγονται σπίτια και περιουσίες, (φέτος κάηκαν σπίτια σε Γλυφάδα, Βούλα, Ντράφι, Πεντέλη, Ανθούσα, Γέρακα, πέρσι κάηκε Εύβοια κι ο κατάλογος δεν έχει τέλος) και η χώρα, ενώ κάθε χρόνο είναι πιο έτοιμη για να αντιμετωπίσει την καταστροφή, κάθε χρόνο απλώς δεν τα καταφέρνει και πάντα υπάρχει κάποιος λόγος που να δικαιολογεί τις καταστροφές.
Η τραγωδία
Το καλοκαίρι του 2018 ωστόσο η Ελλάδα έζησε μια ανείπωτη εθνική τραγωδία. Στις 23 Ιουλίου 2018, δύο μεγάλες πυρκαγιές ξέσπασαν στην Αττική, η πρώτη στην Κινέτα και η δεύτερη κοντά στο Νταού Πεντέλης. Στη δεύτερη περίπτωση η πυρκαγιά επεκτάθηκε και πέρασε μέσα από τους οικισμούς Νέος Βουτζάς και Μάτι με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 103 άνθρωποι και να τραυματιστούν δεκάδες άλλοι. Από τις δύο πυρκαγιές καταστράφηκαν ολοσχερώς ή έπαθαν ζημιές χιλιάδες σπίτια, ενώ κάηκαν και δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους.
Η φωτιά στο Μάτι, είναι η φονικότερη αστική πυρκαγιά στην ιστορία του νεότερου και σύγχρονου ελληνικού κράτους και τού 21ου αιώνα. Θεωρείται η δεύτερη φονικότερη παγκοσμίως μετά τις πυρκαγιές στην Αυστραλία στις 7 Φεβρουαρίου 2009, όταν χάθηκαν 173 άτομα.
Την πυρκαγιά στο Μάτι φέρεται να προκάλεσε ένας 65χρονος που έβαλε φωτιά για να κάψει ξερά χόρτα. Εναντίον του, η Εισαγγελία Αθήνας άσκησε ποινική δίωξη, τον Μάρτιο του 2019, για εμπρησμό από αμέλεια, ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και σωματική βλάβη κατά συρροή. Η φωτιά στο Νταού Πεντέλης ξέσπασε περίπου στις 16.40, βόρεια της κεντρικής πλατείας του χωριού. Στην αρχή η πυρκαγιά κατευθυνόταν με φυσιολογικούς ρυθμούς προς την περιοχή του Διονύσου, καίγοντας χαμηλή βλάστηση, με αποτέλεσμα να μην προβλεφθεί ο τεράστιος κίνδυνος που επερχόταν, αλλά σε περίπου μισή ώρα (και ως τις 17.30), ο άνεμος ενισχύθηκε απότομα και άλλαξε κατεύθυνση προς τα ανατολικά, με αποτέλεσμα η πυρκαγιά να βγει γρήγορα εκτός ελέγχου.
Η φωτιά εξαπλώθηκε με απίστευτα ταχείς ρυθμούς, λόγω της ασυνήθιστα ακραίας ταχύτητας των ανέμων, οι ριπές του οποίου στο βουνό έφτασαν ως και τα 124 χιλιόμετρα την ώρα, δηλαδή τα 12 Μποφόρ, που είναι ο μέγιστος βαθμός στην κλίμακα. Σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες, κοντά στους 40 °C πριν την εκδήλωση της πυρκαγιάς (η θερμοκρασία στον σταθμό της Ραφήνας έφτασε στους 39 °C, που ήταν η μέγιστη τιμή για όλο το καλοκαίρι σε όλη την Αττική) και με την πολύ χαμηλή σχετική υγρασία (ήταν μόλις στο 19%) δημιουργήθηκε ένας καυτός άνεμος, που έτρεχε μπροστά από τις φλόγες και δεν άφηνε περιθώρια αντίδρασης. Η τοπογραφία και το μικροκλίμα της περιοχής συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρότατων καταβατικών ανέμων από το βουνό προς τη θάλασσα, προς το παραλιακό μέτωπο από τη Ραφήνα ως τη Νέα Μάκρη.
Η πυρκαγιά κατέκαψε τη βόρεια πλευρά του χωριού του Νταού και κινήθηκε δια μέσου της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, προς την ευρύτερη περιοχή της Ραφήνας, στους οικισμούς Νέος Βουτζάς αρχικά και Κόκκινο Λιμανάκι και Μάτι μετέπειτα, μέσα σε λίγα λεπτά. Γύρω στις 18:15 η φωτιά έφτασε στη θάλασσα.
Από την πυρκαγιά στο Μάτι κάηκαν χιλιάδες σπίτια και οχήματα. Η ταχύτητα της φωτιάς ήταν τόσο μεγάλη που πολλοί κάτοικοι και παραθεριστές δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν και είτε εγκλωβίστηκαν και κάηκαν στα σπίτια τους είτε πέθαναν προσπαθώντας να διαφύγουν πεζοί ή με τα αυτοκίνητά τους. Σε οικόπεδο δίπλα στη θάλασσα βρέθηκαν 26 νεκροί, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να βρουν την έξοδο για τη θάλασσα και εγκλωβίστηκαν εκεί. Ανάμεσά τους παιδιά. Δεν πρόλαβαν να φτάσουν στη θάλασσα για να σωθούν. Κάηκαν ζωντανοί.
Πολλοί βρήκαν διέξοδο στη θάλασσα. Οργανώθηκε μεγάλη επιχείρηση διάσωσής τους, το κυριότερο τμήμα της οποίας διεκπεραίωσαν μικρά, ιδιωτικά σκάφη ή και αλιευτικά, επειδή τα νερά στην περιοχή είναι ρηχά. Τουλάχιστον εννέα άτομα χάθηκαν στη θάλασσα.
Λίγες εκκενώσεις
Οι παιδικές κατασκηνώσεις στον Άγιο Ανδρέα εκκενώθηκαν για προληπτικούς λόγους αρκετή ώρα πριν φτάσει η φωτιά, με αποτέλεσμα εκατοντάδες μαθητές να αποφύγουν τον κίνδυνο. Παρόμοια εκκένωση πραγματοποιήθηκε στα παραθεριστικά θέρετρα της Πολεμικής Αεροπορίας στο Ζούμπερι και του Στρατού Ξηράς στον Άγιο Ανδρέα. Στην ανείπωτη τραγωδία συνέβαλε προφανώς και η αδυναμία των αρχών να ειδοποιήσουν εγκαίρως ότι έπρεπε να γίνει γενική εκκένωση της περιοχής. Το περίφημο σήμερα 112 δεν λειτούργησε εκείνη την ημέρα.
Οι υλικές καταστροφές ήταν τεράστιες, καθώς όλο το Μάτι και οι παρακείμενες περιοχές αποτεφρώθηκαν πλήρως. Πάνω από 1.500 κτήρια υπέστησαν ζημιές και πολλά οχήματα καταστράφηκαν. Οι πυρκαγιές επίσης προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο δίκτυο ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνιών και ύδρευσης. Εκδηλώθηκαν και κρούσματα λεηλασίας.
Ο εθελοντισμός
Η πραγματικά ως τότε ανείπωτη τραγωδία, προκάλεσε μεγάλο κίνημα εθελοντισμού και φιλανθρωπίας στην Ελλάδα, με ανθρώπους να σπεύδουν να βοηθήσουν κατά την κατάσβεση των πυρκαγιών, την περίθαλψη των τραυματιών, τη συλλογή τροφίμων, νερού και ειδών πρώτης ανάγκης των πληγέντων κ.α. Πολλοί σύλλογοι, σωματεία, οργανώσεις καθώς και μεμονωμένα άτομα, όπως επίσης και κάποιες επιχειρήσεις, εταιρείες και καταστήματα βοήθησαν με τον δικό τους τρόπο. Κάποιοι γιατροί επίσης προσέφεραν τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς και ιδιώτες προσέφεραν σπίτια για διαμονή σε ανθρώπους που έμειναν άστεγοι έπειτα από την πύρινη καταστροφή.
Εθελοντές φέρεται να δημιούργησαν μίας ανοιχτής βάσης δεδομένων μόλις λίγες ώρες μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Στην βάση οι χρήστες είχαν τη δυνατότητα να ανεβάσουν τη φωτογραφία του προσώπου που αγνοείτο, ώστε να επικοινωνήσει μαζί τους οποιοσδήποτε τυχόν το είχε δει. Στις 2 Ιανουαρίου 2019 δόθηκε τιμητικά η Ελληνική ιθαγένεια σε τρεις (δυο Αιγύπτιους και έναν Αλβανό), από τους δεκάδες αλλοδαπούς ψαράδες, που συνέβαλλαν στη διάσωση των εκατοντάδων ανθρώπων που είχαν πέσει στη θάλασσα για να γλιτώσουν από τη πυρκαγιά.
Στην τραγωδία αυτή έχασαν συνολικά τη ζωή τους 102 άνθρωποι εκ των οποίων 48 γυναίκες, 43 άνδρες, 11 παιδιά (1 νήπιο). Το νεότερο θύμα ήταν 6 μηνών και το γηραιότερο 93 χρονών.
Η μη (ακόμα) απονομή δικαιοσύνης
Τέσσερα χρόνια μετά, οι κάτοικοι της περιοχής αισθάνονται πλήρως αδικημένοι. ΟΙ κατηγορίες μετατράπηκαν από κακουργηματικές σε πλημμελήματα. Ακόμα δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη, λένε. Η τραγωδία άφησε τα σημάδια της στα κορμιά και στις ψυχές όσων επέζησαν. Αλλά ακόμα δεν έχει καταδικαστεί κανείς.
Η πυροσβεστική Υπηρεσία βρέθηκε βαρύτατα εκτεθειμένη, καθώς διέρρευσαν διάλογοι μεταξύ υπηρεσιακών παραγόντων για το πώς και αν έπρεπε να χρησιμοποιηθούν εναέρια μέσα και γατί δεν χρησιμοποιήθηκαν.
Η τότε κυβέρνηση επικαλέστηκε εμπρησμό, αντίξοες καιρικές συνθήκες, και άναρχη δόμηση στην περιοχή. Η τότε αντιπολίτευση και μεγάλο μέρος του δημοσίου λόγου εστίασε στους ανεπαρκείς χειρισμούς των υπευθύνων και της κυβέρνησης και στην απουσία μέτρων πρόληψης, μολονότι ήταν γνωστό ότι θα επικρατούσαν ακραίες καιρικές συνθήκες στην ανατολική Αττική.
Τον Μάρτιο του 2019 η Εισαγγελία Αθήνας άσκησε ποινική δίωξη για εμπρησμό από αμέλεια, ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και σωματική βλάβη κατά συρροή κατά του 65χρονου που έβαλε τη φωτιά για να κάψει ξερά χόρτα. Μέσα από εκατοντάδες σελίδες της εισαγγελικής πρότασης στις οποίες περιγράφεται αναλυτικά κάθε πτυχή και λεπτομέρεια των γεγονότων ασκήθηκε συνολικά ποινική δίωξη για ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και σωματική βλάβη κατά συρροή σε 27 άτομα μεταξύ των οποίων ήταν ο αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος Σωτήρης Τζερούδης, ο υπαρχηγός Βασίλης Ματθαιόπουλος, ο τότε γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, Ιωάννης Καπάκης, η τότε Περιφερειάρχης Αττικής, Ρένα Δούρου, ο τότε δήμαρχος Μαραθώνα Ηλίας Ψινάκης και ο τότε δήμαρχος Ραφήνας Ευάγγελος Μπουρνούς.
Σήμερα, παραπέμπονται σε δίκη μόνο 21 άτομα, με βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών Αθήνας.
Το καλοκαίρι του 2018 η Ελλάδα βυθίστηκε στο πένθος ενώ ο θρήνος και οι εικόνες της καταστροφής θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη όλων.
Οι εκδηλώσεις μνήμης
Στις εκδηλώσεις μνήμης της ανείπωτης τραγωδίας που έπληξε το Μάτι στις 23 Ιουλίου του 2018, καλούν συγγενείς των θυμάτων, φορείς και η οργανωτική επιτροπή.
"Το Σάββατο 23/7/22, σας καλούμε να παρευρεθείτε στις εκδηλώσεις της 4ης μαύρης επετείου, από τη φονική πυρκαγιά που έπληξε την Ανατολική Αττική», είναι το μήνυμα που απευθύνεται σε όλη την επικράτεια. Η παρουσία του κόσμου θα δώσει δύναμη στο Μάτι να συνεχίσει τον αγώνα αναγέννησης του.
Η συμμετοχή σας θα δυναμώσει τη φωνή μας, ώστε το έγκλημα να μην μείνει χωρίς τιμωρία και η Δικαιοσύνη να σταθεί στο ύψος της, τιμώντας τη μνήμη των 102 νεκρών, αλλά και τα εκατοντάδες θύματα, που άφησε πίσω της η πύρινη λαίλαπα.
Η φετινή επέτειος σηματοδοτεί τον τετραετή αγώνα μας, προκειμένου η Ιστορία να συναντηθεί, στις αίθουσες των Δικαστηρίων με την Αλήθεια της αποφράδας εκείνης ημέρας.
Ό,τι συνέβη στις 23 Ιουλίου 2018, δεν αφορά μόνον τους κατοίκους των 5 πυρόπληκτων περιοχών. Δυνητικά, όλοι είμαστε υποψήφια θύματα μιας καταστροφής, εφόσον οι μηχανισμοί του κράτους δεν μας προστατεύουν, όπως είναι υποχρεωμένοι από το Σύνταγμα και τους νόμους.
Για το λόγο αυτό πρέπει να καταδικάσουμε και να αποτρέψουμε τις συνθήκες, οι οποίες ευνοούν παρόμοια εγκλήματα, οδηγώντας σε εκατόμβες θυμάτων.
Η ώρα της Αλήθειας πλησιάζει και πρέπει όλοι να δώσουμε το δυναμικό μας 'παρών'! Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να μας ακούσουν" αναφέρουν στο κάλεσμά τους.
Οι εκδηλώσεις αρχίζουν στις 18:30, στο Μνημείο των Θυμάτων, στο Νέο Βουτζά:
• Με επιμνημόσυνη δέηση, η οποία θα τελεστεί από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Κηφισίας, Αμαρουσίου, Ωρωπού και Μαραθώνος, κ. Κύριλλο,
• Προσκλητήριο νεκρών.
• Τη σιγή του ενός λεπτού, θα ακολουθήσουν οι νότες, από το βιολί του γνωστού καλλιτέχνη Γιώργου Στρατάκη, αφιερωμένες στις ψυχές των αγαπημένων μας.
• Κατάθεση λουλουδιών και στεφάνων.
Στη συνέχεια, περπατώντας στο δρόμο της φωτιάς, θα φτάσουμε στο Ναυτικό Αθλητικό Όμιλο (Ν.Α.Ο.Μ.Α.), στο Μάτι, όπου θα γίνει η κεντρική εκδήλωση στις 19:30.
Επιμνημόσυνες δεήσεις θα ψαλούν, το πρωί του Σαββάτου, μετά το πέρας της Λειτουργίας, στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μάτι, στον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννη στο Νέο Βουτζά, και στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου- Αγίου Θωμά & Αγίου Πορφυρίου, στο Κόκκινο Λιμανάκι
Το κάλεσμα απευθύνουν οι Εκπρόσωποι Συγγενών Θυμάτων, Εγκαυματιών και Φορέων από το Νέο Βουτζά, τον Προβάλινθο, το Μάτι, την Αμπελούπολη και το Κόκκινο Λιμανάκι.